Văn hóa có thể hiểu nôm na là tất cả các sinh hoạt vật chất và tinh thần của con người, mang tính đặc trưng truyền thống tốt đẹp của một dân tộc. Theo đó thì, mọi nhịp độ sống của con người đều mang tính văn hóa, từ cách ăn ở, cách cư xử, cách đi đứng, nói năng… đến các lễ hội, Tết nhất đều mang yếu tố văn hóa.
Văn hóa ở một chừng mực nào đó nó gần nghĩa với cái đẹp, sự hoàn thiện, sức sống, cho nên từ bao đời nay, con người luôn phấn đấu để làm đẹp cho mình, làm đẹp cho đời cũng nhằm hướng tới cái văn hóa. Nhưng tại sao lại phải phấn đấu? Bởi vì cuộc sống vốn dĩ rất phức tạp và luôn biến động. Có những cái ở thời kỳ này cho là tốt, là đẹp nhưng sang thời kỳ khác thì không còn tốt, không còn đẹp nữa. Và trong cuộc sống khi đã xác định được một giá trị, tạo lập được một khái niệm thì lúc nào cũng có cái đối nghịch với nó: có tốt phải có xấu, có hiền phải có dữ, có thiện phải có ác, có người trung thì cũng có kẻ phản bội, có người học thật thì cũng có người học giả…
Và văn hóa cũng thế, có văn hóa ắt cũng có cái phản văn hóa. Nhưng có một điều hết sức biện chứng là, chính do những cái phản văn hóa đó mới làm tôn thêm giá trị của văn hóa. Vì vậy, trong cuộc sống, con người luôn hoạt động vì cái văn hóa, cố gắng đè nén hay xua đi cái phản văn hóa. Xã hội lành mạnh lúc nào cũng muốn xua đi, hoặc ngăn chặn các tệ nạn xã hội, như: mại dâm, ma túy, bạo lực… để làm cho xã hội tốt đẹp hơn lên. Trong mỗi con người, từ trong sâu thẳm ai cũng muốn mình sống đẹp hơn, có nhân cách hơn và người hơn. Ai cũng muốn cho mình và cả mọi người đều có cơm ăn, áo mặc, có sức khỏe tốt, xã hội ổn định, mọi người cư xử với nhau thân thiện, nghĩa tình, ngày càng tốt đẹp hơn. Nhưng vì lý do này, lý do khác mà những cái phản văn hóa không bao giờ mất đi, nó lúc nào cũng đồng hành với cái văn hóa. Cái văn hóa và phản văn hóa như là hai mặt của một vấn đề mà trong từng thời điểm, từng hoàn cảnh, từng điều kiện mà mặt này nổi trội hơn mặt kia. Và đó chính là cái mà con người đang kiếm tìm, đang muốn vươn tới, đó chính là cái văn hóa sẽ át cái phản văn hóa, cái thiện sẽ lấn cái ác… Giá trị văn hóa không phải là cái bất biến, mỗi thời có một quan niệm khác nhau. Nên tốt nhất là xem giá trị văn hóa như là một quan niệm. Nhưng chắc chắn có một điều: đánh bạc đến tán gia bại sản trong ngày Tết; Tết nhất mà say sưa tối ngày, đánh vợ chửi con, bạo lực gia đình, mâu thuẫn, mếch lòng hàng xóm, đặt điều bói toán dị đoan… thì không thời nào xem là tốt cả. Nó chính là cái phản văn hóa đích thực, phản lại bản sắc văn hóa truyền thống tốt đẹp về ngày Tết của dân tộc.
Và trong chừng mực nào đó, ngày Tết cổ truyền Việt Nam đã đạt đến “chân lý” này. Ngày Tết, bản thân nó vốn dĩ đã là văn hóa, là nét đẹp, là bản sắc dân tộc; và cũng chính trong ngày Tết là môi trường lý tưởng nhất cho việc biểu hiện cái đẹp, bản sắc văn hóa dân tộc.
Ngày Tết, có thể nói là ngày tốt đẹp nhất trong năm. Ở đó, mọi lý tưởng, mọi biểu hiện tốt nhất của con người đều được thể hiện. Người ta cư xử với nhau tốt hơn, ân cần hơn. Có thể hôm qua họ là hai đối thủ, tranh giành bán buôn, lời qua tiếng lại, muốn hơn thua, rồi không thèm nhìn mặt nhau. Nhưng Tết đến thì dù muốn dù không, khi đụng mặt, họ vẫn chào nhau một tiếng, chúc cho nhau những lời tốt đẹp. Rồi những gia đình có cuộc sống khó khăn, thiếu trước hụt sau, cơm không đủ ăn, áo không đủ mặc, cuộc sống cơ cực, chật vật là thế, nhưng Tết đến, họ cũng cố gắng dành dụm, chạy vạy sắm được chiếc áo lành lặn, có được bữa cơm tươm tất hơn dù là đạm bạc. Và ngày Tết chính là ước mơ của họ, là điều mà họ muốn vươn tới, tâm niệm, phấn đấu để có được cuộc sống no ấm, hạnh phúc hơn…
Không khí mùa xuân là khí thiêng của đất trời, của hồn núi sông và hồn dân tộc mà trong đó mọi sinh linh đều có quyền được hưởng. Nên khi mùa xuân đến, đất trời khoe sắc, các mầm non đâm chồi nẩy lộc, sự sống lại hồi sinh, tất cả cùng chung hưởng một mùa xuân ấm nồng và tươi đẹp.
Ngày Tết là cái đẹp, là truyền thống văn hóa của dân tộc, có tính nhân văn và nhân đạo là vậy. Chừng nào mỗi cá nhân chưa ý thức được ý nghĩa của ngày Tết là thiêng liêng, là hướng về cội nguồn, hướng về tổ tiên ông bà, thể hiện một ước vọng của con người về cuộc sống ấm no hạnh phúc, chân - thiện - mỹ… thì chừng ấy, những cá nhân đó chưa hưởng được hương vị Tết một cách đích thực, đúng nghĩa…!
Với con người Việt Nam đương đại hôm nay, trên bước đường hội nhập và phát triển, mặc dù di sản văn hóa truyền thống của mình qua quá trình vận động, phát triển, đã có những tiếp biến, biến đổi nhất định, song những hằng số văn hóa hàm chứa các giá trị được các thế hệ sáng tạo, bảo vệ, trao truyền gắn với lễ Tết cổ truyền, vẫn đã và đang là những nét đẹp văn hóa truyền thống, tác động tích cực đến sự nghiệp xây dựng đời sống văn hóa của cộng đồng quốc gia đa dân tộc Việt Nam. Những mỹ tục văn hóa đó đã và đang là tài nguyên văn hóa vô giá, mỗi chúng ta, các thế hệ con cháu cần bảo tồn và phát huy giá trị trong cuộc sống hiện tại và mai sau !
KỲ DANH